فلج مادرزادی عصب صورت (Congenital facial paralysis) نوعی بیماری عصبی نادر است. بروز آن می‌تواند مشکلات زیادی برای نوزاد به‌وجود بیاورد. مثلاً چشم او به‌درستی بسته نمی‌شود یا نمی‌تواند شیر بخورد. برطرف‌نشدن این مشکل مساوی با امکان بروز عوارض ناخوشایند فراوان در آینده است؛ از مشکلات تکلم و جویدن غذا تا حتی بروز احساسات. فلج بلز هم نوعی بیماری عصبی است که با فلج‌شدن صورت همراه می‌شود، اما این حالت اکتسابی است و به‌علت التهاب و آسیب موقتی صورت رخ می‌دهد. در واقع، این وضعیت مادرزادی نیست. اگر فلج از هنگام تولد وجود داشته باشد، به آن فلج مادرزادی صورت گفته می‌شود، نه بلز. علت‌های آن هم با فلج بلز متفاوت است.در ادامه این مطلب، بیشتر درباره فلج بلز مادرزادی و مشکل عصب صورت ارثی برایتان می‌گوییم. باید بدانید که راهکارهای درمانی در این موضوع به بهبود وضعیت، مدیریت نشانه‌ها و درمان کامل کمک می‌کنند. فقط باید در مسیر درستی از درمان قرار بگیرید.
اصطلاح فلج بلز مادرزادی درست است یا خیر؟
فلج بلز مادرزادی نیست و به‌طور اکتسابی به‌وجود می‌آید. این مشکل به‌طور یک‌باره رخ می‌دهد و موقتی است. از نظر علمی، اصطلاح فلج بلز مادرزادی صحیح نیست. اما فلج عصب صورت مادرزادی وجود دارد و به دو نوع تقسیم می‌شود:
- «فلج تروماتیک» که ناشی از آسیب است؛ مثلاً زایمان با فورسپس.
- «فلج تکاملی» که در دوران جنینی ایجاد می‌شود؛ در اثر آسیب‌های رشدی.
در هر دو نوع، مشکل می‌تواند به‌طور یک‌طرفه یا دوطرفه و کامل یا ناقص (پارزی) ظاهر شود. دقت کنید که فلج مادرزادی صورت بسیار نادر است و از هر ۱۰۰۰ نفر، دو نفر به آن مبتلا می‌شوند.
در بیشتر موارد، فلج بلز مادرزادی در نتیجه حادثه یا آسیب‌های دوران کودکی است. حدود ۹۰درصد از این موارد آسیب‌زا با زایمان با فورسپس مرتبط هستند.
علائم فلج عصب صورت مادرزادی
از علائم فلج عصب صورت مادرزادی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- نبود تقارن حرکات صورت؛
- نبستن کامل چشم؛
- مشکل در تغذیه.
این اختلال معمولاً با ناهنجاری‌های دیگری هم همراه می‌شود. برای مثال، شکاف کام یا بدشکلی اندام‌ها. حدود ۱۴درصد از موارد فلج صورت کودکان و نوزادان در دنیا از همین نوع است.
آیا فلج بلز مادرزادی درمان دارد؟
آیا فلج بلز مادرزادی درمان دارد؟ همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، فلج بلز مادرزادی وجود ندارد، اما فلج عصب صورت ارثی میان عده بسیار اندکی از افراد رخ می‌دهد و درمان‌هایی برای آن توصیه می‌شوند. اجازه بدهید که دقیق‌تر به این پرسش پاسخ بدهیم؛ پس یک‌بار دیگر آن را طرح می‌کنیم و جواب می‌دهیم:
آیا فلج مادرزادی صورت درمان دارد؟
- بله، اگر علت، آسیب فشاری هنگام تولد باشد (Traumatic facial palsy). در بسیاری از نوزادان، این نوع فلج در هفته‌های اول زندگی بهبود پیدا می‌کند.
- خیر، اگر علت، تکامل‌نیافتگی یا عدم رشد عصب/عضله باشد (Aplasia or hypoplasia). در این حالت عصب از ابتدا وجود ندارد یا کامل رشد نکرده و متأسفانه، بهبود خودبه‌خودی ممکن نیست.
راه‌های درمان فلج بلز مادرزادی
راه های درمان فلج بلز مادرزادی چیست؟ البته بهتر است، این عبارت را اصلاح کنیم، چون فلج بلز مادرزادی وجود ندارد. راه‌های کنترل فلج بلز در ابتدای تولد و فلج صورت مادرزادی چیست؟
به جدول زیر نگاه کنید تا دیدگاه دقیق‌تری درباره درمان در وضعیت‌های مختلف به‌دست بیاورید. باز هم خاطرنشان می‌کنیم که چیزی به‌نام فلج بلز مادرزادی وجود ندارد، اما فلج عصب صورت ارثی داریم.
| نوع فلج مادرزادی صورت | علت | امکان بهبود خودبه‌خودی | نوع درمان | نکات مهم |
فلج ناشی از آسیب فشاری هنگام تولد (Traumatic facial palsy) | فشار یا آسیب به عصب هنگام زایمان | بله، معمولاً طی چند روز تا چند هفته | صبر و انتظار، پیگیری پزشکی، گاهی فیزیوتراپی ملایم | اغلب کامل بهبود پیدا می‌کند |
| فلج ناشی از تکامل‌نیافتگی عصب/عضله (Aplasia / Hypoplasia) | رشد ناکامل یا نبود وجود عصب/عضله از دوران جنینی | خیر، بهبود طبیعی ندارد | جراحی‌های ترمیمی، زیبایی، پیوند عضله یا عصب | نوع دائمی است و شبیه فلج بلز نیست |
مدیریت فوری علائم
درمان فوری فلج مادرزادی صورت معمولاً شامل مراقبت از چشم است:
- استفاده از اشک مصنوعی هر ساعت در زمان بیداری.
- استفاده از پماد چشمی هنگام خواب.
بعضی از متخصصان معتقدند که اگر فلج صورت در هنگام تولد رخ داده باشد، باید مشابه درمان بزرگسالان پیش رفت. به‌عبارت دقیق‌تر، آن‌ها همان روش درمان بزرگسالان، یعنی استفاده از کورتیکواستروئیدها را توصیه می‌کنند.
یادتان باشد، بیش از ۹۰درصد فلج‌های ناشی از تروما، خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کنند و بنابراین، نیازی به جراحی نیست. مطالعات کنترل‌شده‌ای که نشان دهند، جراحی عصب باعث بهبود می‌شود هم وجود ندارد. ضمناً خطر آسیب پزشک‌زاد (iatrogenic) در جراحی بالا است.
با این حال، در نوزادانی با عوامل پیش‌آگهی ضعیف، شاید جراحی در نظر گرفته شود. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- بهبودنیافتن تا پنج هفته؛
- فلج کامل یک‌طرفه از بدو تولد؛
- شکستگی جابه‌جا شده استخوان تمپورال؛
- وجود هموتیمپانوم (خون در گوش میانی)؛
- نبود وجود پاسخ حرکتی ارادی و برانگیخته در سه تا پنج روز اول.
در مقابل، اگر فلج تکاملی (از بدو رشد جنینی) باشد، هیچ روش درمانی وجود ندارد که بتواند عملکرد طبیعی عصب را ایجاد کند. هدف از جراحی‌های بازسازی صورت، کاهش نبود تقارن و بهبود عملکرد حرکتی است.
انتخاب راه درست درمان، چاره بهبود سریع!
با اینکه بخش زیادی از موارد فلج مادرزادی صورت (به‌ویژه، نوع تروماتیک) به مرور زمان خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند، اما نقش فیزیوتراپی تخصصی در مراحل بعدی درمان بسیار مهم و اثبات‌شده است. فیزیوتراپی نادرست در نوزادان می‌تواند باعث حرکات جبرانی اشتباه و بدشکلی دائمی شود؛ به همین دلیل باید نزد کلینیک‌های فیزیوتراپی تخصصی کودکان انجام شود.
کلینیک فیزیوتراپی مهنام از مجموعه‌های خوش‌سابقه‌ای است که در ارائه خدمات فیزیوتراپی در کنار بیماران در طیف‌های سنی مختلف و وضعیت‌های گوناگون می‌ایستد و تا رسیدن به نتیجه رضایت‌بخش در کنارشان است.
